به گزارش «فرهنگ امروز» به نقل از رسانیوز؛ شماره ۳۳ فصلنامه علمی پژوهشی مطالعات انقلاب اسلامی با عنوان «ویژهنامه بیداری اسلامی» به همت نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاهها، دانشگاه معارف اسلامی در تابستان ۱۳۹۲ منتشر و روانه باز شده است.
در این شماره از فصلنامه میخوانیم: «اهداف بیداری اسلامی از منظر قرآن کریم»، «بیداری اسلامی و راهبرد شکلگیری امت اسلامی»، «به سوی نظریه بیداری اسلامی تحلیل کیفی متن بیانات مقام معظم رهبری در اجلاس بینالمللی بیداری اسلامی»، «بررسی ماهیت بیداری اسلامی از منظر رهبر معظم انقلاب»، «ظرفیتهای حج در تحقق بیداری اسلامی در اندیشه امام خمینی رحمةالله علیه»، «دیپلماسی عمومی نوین و بیداری اسلامی»، «جریانشناسی فکری جنبش بیداری اسلامی»، «انقلاب اسلامی و بیداری اسلامی جهان اسلام: چالشها و فرصتها»، «منابع طبیعی موجود در خاورمیانه؛ فرصت یا تهدیدی برای خاورمیانه جدید در تعامل با نظام سلطه» و «نظریه پخش و بازتاب انقلاب اسلامی ایران بر عربستان سعودی».
«تأثیر انقلاب اسلامی ایران بر شکلگیری بیداری اسلامی در کشور بحرین»، «تحولات انقلابی بحرین و بررسی راهبردهای سیاست خارجی ایران در قبال آن»، «بررسی وضعیت روزنامهها در حوزه جغرافیایی بیداری اسلامی و ارائه پیشنهادهای سیاستی برای جمهوری اسلامی»، «بیداری اسلامی و توهم شیعههراسی (چالشها و راهکارها)»، «ویژگیهای جغرافیایی قلمروهای شیعهنشین (هلال شیعی)»، «سناریوهای آینده تعامل دو سویه (بیداری اسلامی) و (گفتمان انقلاب اسلامی ایران)»، «نحوه بازتاب تحولات بحرین، یمن و سوریه در مطبوعات ایران» و «دیپلماسی رسانهای آمریکا در قبال بیداری اسلامی سال ۲۰۱۱؛ تحلیل محتوای کیفی سایت فارسی صدای آمریکا (از ۱ ژانویه ۲۰۱۱ تا ۱ ژوئیه ۲۰۱۱)» عنوان مابقی مقالات این فصلنامه است.
اهداف بیداری اسلامی از منظر قرآن کریم
محمدرضا یوسفی
محمدعلی رضایی اصفهانی
چکیده: این پژوهش کوشیده است با روش توصیفی و تحلیلی و به مدد قرآن به عنوان نخستین و مهمترین منبع و آنگاه تفاسیر برتر و منابع دسته اول و مهم در این حوزه به بررسی و تبیین دیدگاه قرآن درباره اهداف بیداری اسلامی بپردازد.
نتیجه پژوهش دستیابی به یک هدف غایی، یعنی قرب الهی و انسان کامل شدن و چهار هدف میانی (واسطهای) شامل استقلال سیاسی و رفع استعمار، تحقق دولت اسلامی، ثبات و بقای نظام اسلامی و ایجاد نظام عادلانه اسلامی است که امت مسلمان باید آنها را تحقق بخشد و آثار شرک در تمام این جنبهها را بزداید و روح توحیدجویی و قرب به خدا را در تمام ارکان سیاسی و کارگزاران نظام، قانونمند و اجرایی سازد.
بیداری اسلامی و راهبرد شکلگیری امت اسلامی
بهرام اخوان کاظمی
چکیده: پرسش پژوهش حاضر این است که چه تعاملاتی میان بیداری اسلامی و شکلگیری امت اسلامی وجود دارد؟ لذا با استفاده از روش توصیفی ـ تحلیل اسنادی و با ارائه مستندات قرآنی و روایی و ذکر شواهدی از آراء اندیشمندان و مصلحانی همانند امام خمینی رحمةالله علیه، سعی شده این مفروض اثبات گردد که میان بیداری اسلامی و وحدت امت اسلامی تعاملات راهبردی وجود دارد و از مؤلفههای اساسی تحقق همدیگر به شمار میآیند.
نگارنده بر این باور است که یکی از مصادیق اساسی بیداری اسلامی توجه به آرمان وحدت مسلمانان و ایجاد امت اسلامی است؛ همچنانکه یکی از راهکارهای اسلامی و زمینهساز وحدت مسلمانان و شکلگیری امت اسلامی، آگاهیبخشی و بیدارسازی مسلمانان نسبت به آرمانها، اهداف و وظائف اسلامی است. رمز اتحاد ملل مسلمان در تحقق اسلام و پایبندی واقعی مردم و زمامداران آنها به این دین حنیف نهفته است تا به دور از هر عامل تفرقهبرانگیزی، مسیر اتحاد و همبستگی امت در پرتو مکتب توحید، هموار و مهیا گردد. البته یکی از آفات جریان بیداری اسلامی امروز، عملکرد تفرقهانگیز جریانهای افراطی سلفی وهابی است که مبارزه با چنین جریانی، اولین اقدام راهبردی در جهت تحقق آرمان وحدت امت اسلامی است.
به سوی نظریه بیداری اسلامی؛ تحلیل کیفی متن بیانات مقام معظم رهبری در اجلاس بینالمللی بیداری اسلامی
عبدالکریم خیامی
چکیده: تحولات اخیر خاورمیانه از سوی شخصیتها و مقامات مختلف کشورهای جهان به شیوههای متفاوتی تببین شده است. نامگذاری این تحولات با عناوینی چون بیداری اسلامی، بیداری انسانی، بهار عربی و انقلاب یاسمن، نشاندهنده وجود نظریههای متفاوت در این زمینه است که به طور طبیعی به اقدامات متفاوتی در صحنه عمل سیاسی منجر میشود.
از جامعترین و منسجمترین موضعگیریهای مقام معظم رهبری، متن سخنرانی معظمله در اجلاس بینالمللی بیداری اسلامی است. این نوشته تلاش دارد تا ضمن معرفی اجمالی سایر نظریهها به ویژه «بیداری انسانی»، از رهگذر تحلیل چند سطحی متن مذکور، به تبیین چارچوب نظری و مفهومی نظریه «بیداری اسلامی» کمک کند.
بررسی ماهیت بیداری اسلامی از منظر رهبر معظم انقلاب
محسن کربلایی نظر
حمید پارسانیا
چکیده: شناخت دقیق و جامع از ماهیت هر مسألهای، از مهمترین امور مربوط به آن قلمداد میشود تا به واسطه این شناخت، قضاوت و تصمیم در مورد آن امر بهتر صورت پذیرد، این امر در ارتباط با مسأله بیداری اسلامی به دلیل وجود تحلیلهای متعدد و بعضاً متضاد از آن (نظیر عربی، آمریکایی و یا اسلامی بودن ماهیت آن) اهمیت مضاعفی پیدا میکند، لذا در این متن به ماهیتشناسی این جریان از منظر رهبر انقلاب پرداخته شده است. این ماهیتشناسی به واسطه بررسی سه ساحت پیشزمینهها، عنصر میداندار و عوامل معارض و مزاحم با این جریان بررسی شده است.
ظرفیتهای حج در تحقق بیداری اسلامی در اندیشه امام خمینی رحمةالله علیه
محسن محمدی
محمدهادی فلاحزاده
چکیده: امام خمینی با پیام و سخنرانی در ایام حج سعی کرد روح بیداری اسلامی را در مبارزه با استعمار و استکبار مطرح و مسلمانان را به کارکردهای سیاسی و اجتماعی مغفول حج در عزتبخشی و نهضت اسلامی متوجه کند.
از نظر امام خمینی، حج فضایی برای آگاهی و روشنگری نسبت به اسلام و مسائل جهان اسلام است و برائت از مشرکین در راستای هویتبخشی و انسجامبخشی جهان اسلام در مقابل کفر و استعمار به عنوان دشمن مشترک مسلمانان است. افزون بر این، حج با تقویت هویت تمدنی و رنگ باختن ملیتها همبستگی مسلمانان را در سطح جهان اسلام ارتقا میدهد. امام خمینی از مناسک اخلاقی و عرفانی حج، تفسیری کاملا سیاسی و انقلابی ارائه میکنند. افزون بر این، حج زمینه بسیار مناسبی برای صدور بیداری اسلامی است و ایمان و اخلاقی که در پرتو مناسک حج ایجاد میشود، عرفانی را تداعی میکند که حماسهای جاودان بیافریند.
دیپلماسی عمومی نوین و بیداری اسلامی
مجید مبینی مقدس
نرگس عبدسرمدی
چکیده: انقلاب اسلامی ایران، به عنوان سرآغاز بیداری اسلامی معاصر، رسالت آگاهیرسانی به مردم کشورهای منطقه پیرامون فرصتها و چالشهای خیزشهای انجام شده را برعهده دارد. از سوی دیگر، آگاهسازی مردم کشورهایی که هنوز بیداری اسلامی در آنچا فراگیر نشده است، رسالت دیگری است که انقلاب اسلامی بر دوش دارد و بنیانگذار انقلاب از آن با عنوان صدور انقلاب یاد میکردند. ابزار برقراری ارتباط انقلاب اسلامی ایران با مردم کشورهای منطقه، دیپلماسی عمومی است. مطالعه حاضر میکوشد ضمن واکاوی مفهومی دیپلماسی عمومی و تبیین انواع آن، با استفاده از چارچوب مفهومی و نظری ارائه شده و با تأکید بر اندیشه مقام معظم رهبری، مدلی را برای دیپلماسی عمومی فعال مبتنی بر فضای سایبر، به منظور ارتباط مؤثرتر با مردم کشورهای اسلامی ارائه نماید.
جریانشناسی فکری جنبش بیداری اسلامی
یحیی فوزی
چکیده:هدف این مقاله تبیین و توصیف جریانهای فکری درون جنبش بیداری اسلامی است. بر اساس یافتههای این پژِوهش، جنبش بیداری اسلامی متأثر از هشت جریان مهم است که هر یک از آنها نیز به جریان فرعیتری تقسیم میشوند که تفاوتهای مهمی در نوع نگاه به اسلام و احکام اسلامی و نحوه تعامل با دیگر مسلمانان و مشی مبارزاتی خود دارند.
غلبه هر یک از این جریانها در روند جنبش بیداری اسلامی میتواند تبعات متفاوتی را برای جهان اسلام و امت اسلامی به دنبال داشته باشد؛ لذا جمهوری اسلامی ایران به عنوان پرچمدار یک جریان مهم در جنبش بیداری اسلامی باید با شناسایی دقیق و موردی این جریانها به اتخاذ راهبردهای مناسب به منظور تقویت جریانهای عقلگرا، وحدتگرا و اجتهادی اقدام کند.
انقلاب اسلامی و بیداری اسلامی جهان اسلام: چالشها و فرصتها
جواد جمالی
ابراهیم شفیعپور
چکیده:بیشک، انقلاب اسلامی ایران منشأ بیداری اسلامی در خاورمیانه بوده است. به همین دلیل نظام جمهوری اسلامی نقش الگو و جهتدهندگی برای تحولات سیاسی اخیر منطقه خواهد داشت. بیداری اسلامی در کشورهای عربی توانست گفتمان مسلط حکومتهای استبدادی در منطقه خاورمیانه را زیر سؤال برده و اساس آن نظامها را برچیند.
مجموعه این تحولات حاوی فرصتهایی چون مسلط کردن گفتمان مقاومت، تعیین سرنوشت مردم توسط خودشان، برپایی حکومتهای اسلامی و ... است. همچنین حضور بیگانگان و غربیان در منطقه و تحولات آن، مصادره شدن انقلابهای مردم مسلمان منطقه به نام برخی اشخاص و گروهها، انحراف مسیر تحقق اهداف انقلابی مردم و استحاله یافتن آنها از جمله تهدیدهای اصلی فراروی انقلابهای مردمی کشورهای منطقه به شمار میرود. لذا ما در این نوشتار برآنیم تا چالشها و فرصتهایی که این تحولات ژئوپولوتیک در آینده برای انقلاب اسلامی ایران فراهم خواهد کرد را با استفاده از روش کتابخانهای و اسنادی مورد بررسی قرار دهیم.
منابع طبیعی موجود در خاورمیانه؛ فرصت یا تهدیدی برای خاورمیانه جدید در تعامل با نظام سلطه
حسین اسماعیلنسب
علی باباییمهر
چکیده: خاورمیانه از دیرباز به دلیل موقعیت خاص ژئوپلتیک و دارا بودن منابع انرژی جهان، مورد توجه بوده است. علت توجه نظام سلطه به این منطقه نیز حفظ امنیت انرژی آینده خود و تضمین بیشتر امنیت اسرائیل در رویارویی با کشورهای اسلامی پس از بیداری اسلامی است. لذا میتوان به منابع طبیعی موجود در منطقه به عنوان ابزاری قوی در دست کشورهای اسلامی متحول شده خاورمیانه اشاره کرد که برای پیشبرد اهدافشان برای آینده از آنها سود بجویند و در تعامل با نظام سلطه، مانند گذشته مغلوب و متضرر نباشند و تهدیدهایی که این منابع طبیعی در گذشته برای آنها فراهم میآورده را به فرصتهایی برای پیشرفت تبدیل کنند.
در این پژوهش سعی بر آن است تا با نگاهی اجمالی به سخنان مقام معظم رهبری و فرمایشات ایشان در مورد صیانت از منابع طبیعی توسط کشورهای اسلامی و نقشههای غرب برای تسلط مجدد بر منطقه بعد از روی کار آمدن دولتهای اسلامی جدید، به موضوع پرداخته شود و بر اهمیت منابع طبیعی برای تحت فشار قرار دادن نظام سلطه و غرب تأکید و راهکارهایی ارائه شود.
نظریه پخش و بازتاب انقلاب اسلامی ایران بر عربستان سعودی
سید محمدصادق حسینی
ابراهیم برزگر
چکیده: نظریه پخش یا «اشاعه» یکی از نظریههای رایج در باب توضیح چگونگی انتشار پدیدهها و گسترش ایدهها و اندیشههاست که در حوزههای متعدد مطالعاتی مطمح نظر پژوهندگان است. در این مقاله تلاش شده است تا ضمن بررسی نظریه پخش و مؤلفههای مختلف این نظریه، بر اساس این نظریه نشان داده شود که آیا انقلاب اسلامی ایران تأثیری بر عربستان داشته است یا خیر؟ و در صورت مثبت بودن پاسخ به این سؤال، این تأثیرگذاری به چه میزان و به چه شکل بوده است؟
نتیجه پژوهش حاضر حاکی از آن است که انقلاب اسلامی ایران بر عربستان سعودی و به ویژه بر شیعیان این کشور، تأثیر قابل توجهی داشته است و نظریه پخش به عنوان چارچوب نظری این تحقیق میتواند این تأثیرگذاری را به خوبی نشان دهد.
تأثیر انقلاب اسلامی ایران بر شکلگیری بیداری اسلامی در کشور بحرین
محمدصادق نجفی
غلامحسین بلندیان
چکیده: انقلاب اسلامی ایران با اثباتِ امکانپذیر بودن تغییر به ملتهای مسلمان، باعث شد تا مسلمانان از فضای رخوت و رکود ناشی از اتکا به ایدئولوژیهای غربی و نبود مدل یک انقلاب و حکومت دینی فاصله بگیرند و با الگوبرداری از روشها و ارزشهای انقلاب ایران، فعال شده و مطالبات خود را به صورت جدیتری پیگیری کنند.
انقلاباسلامی و تداوم حرکت آن در غالب نظام جمهوریاسلامی ایران به عنوان الگویی موفق پیش روی ملتهای مسلمان قرار گرفته و آنان را به حرکت در جهت تغییر فضای موجود متمایل کرده است. حاصل این حرکت امروز به شکل بیداریاسلامی در کشورهای منطقه بهویژه بحرین قابل مشاهده است.
تحولات انقلابی بحرین و بررسی راهبردهای سیاست خارجی ایران در قبال آن
حسینعلی توتی
احمد دوستمحمدی
چکیده: با توجه به اهمیت تحولات اخیر در خاورمیانه، هدف پژوهش حاضر بررسی و تجزیه و تحلیل ظرفیتهای موجود در بطن این تحولات برای انقلاب اسلامی ایران، در راستای تأثیرگذاری به این تحولات است.
پیش از بازشناسی محتوای اندیشهورزی و قدرت نرمافزاری ایران در عرصههای جهانی، باید به تجزیه و تحلیل این بخش از قدرت نرم ایران در سطح خاورمیانه به ویژه کشور بحرین پرداخت؛ همچنین در جهت بهینهسازی فرصتهای موجود در تحولات اخیر راهبردهایی ارائه شده است. برای پاسخگویی به سؤال اصلی، مجموعهای از مقالات و تحلیلهای مرتبط، با روش تحلیلی و استقرایی مورد مطالعه قرار گرفته است.
بررسی وضعیت روزنامهها در حوزه جغرافیایی بیداری اسلامی و ارائه پیشنهادهای سیاستی برای جمهوری اسلامی
فرشاد مهدیپور
سیدحسین هاشمیان
چکیده: تحولات کشورهای خارومیانه عربی و شمال آفریقا که اکنون بسیاری آن را با عنوان بیداری اسلامی میشناسند، دستهبندیها و جریانشناسیهای تازهای را در فضای منطقه و جهان اسلام ایجاد کرده است.
بنای اصلی در پژوهش حاضر بر آن بوده است که نظر به این تحولات، وضعیت رسانههای مکتوب (روزنامههای اصلی) در کشورهای حوزه جغرافیایی مذکور (الجزایر، اردن، مصر، لبنان، یمن، عربستان، لیبی، کویت، امارات، سوریه، سودان، قطر، عمان، بحرین و عراق)، مورد بررسی قرار گرفته و مواضع این رسانهها نسبت به این مسأله (بیداری اسلامی) و برخی موضوعات مرتبط با آن مورد سنجش قرار گیرد. بخش پایانی مقاله نیز شامل پیشنهادهایی سیاستی برای تنظیم نحوه عملکرد جمهوری اسلامی در این حوزه است.
بیداری اسلامی و توهم شیعههراسی (چالشها و راهکارها)
غلامحسن مقیمی
محمد ستوده
چکیده: این تحقیق میکوشد تا توهم شیعههراسی را، به عنوان یکی از مهمترین تهدیدات بیداری اسلامی، کالبد شکافی نماید. از این منظر، علل بروز و راهکارهای مقابله با آن مهمترین دغدغه این نوشتار است.
به نظر نگارنده استراتژیستهای هژمونی بینالمللی، بعد از ظهور بیداری اسلامی در ایران، متوجه پتانسیل بالای قدرت نرم شیعه در جهت جریانسازی عدالتطلبی، ظلمستیزی و استقلالطلبی شدند که اگر کنترل نشود به زودی مرزهای ایران را درمینوردد و زمینه گسترش اسلام سیاسی و دولتهای اسلامی مشابه ایران را در منطقه خاورمیانه فراهم میآورد. از این رو پروژه شیعههراسی به منظور مصادره مفاهیم اصیل اسلام ناب طراحی شده است که راهکار مقابله با آن، بصیرت سیاسی و واکاوی آموزههای صلحجویانه، وحدت طلبانه و کنش ارتباطی متعقلانه و معنویتخواهانه اسلام است.
ویژگیهای جغرافیایی قلمروهای شیعهنشین «هلال شیعی»
یحیی معروف
چکیده: در سالهای اخیر واژه «هلال شیعی» از سوی عبدالله دوم پادشاه اردن، مطرح شد که در خلال آن خطر قدرت گرفتن شیعیان را در منطقه مطرح کرد. به عقیده آنها جمهوری اسلامی ایران میتواند، با اعمال نفوذ طبیعی در میان شیعیان عراق، تحولات ژئوپلتیک خاورمیانه را هدایت کرده و موازنه قدرت را به نفع شیعیان و علیه منافع آمریکا و اسرائیل تغییر دهد. این مقاله بر آن است تا به سؤالهای زیر پاسخ دهد:
۱. مقصود از شیعه چه فرقهای است؟ ۲. نقش هلال شیعی در ژئوپلیتیک خاورمیانه چیست؟ ۳. منظور از هلال شیعی، هلال جغرافیایی است یا سیاسی؟ ۴. آیا هدف از هلال شیعی، ایران هراسی است؟ ۵. دغدغههای استراتژیک آمریکا درباره مؤلفه تشیع در خاورمیانه چیست؟ ۶. آیا هلال شیعی شکل گرفته است؟
سناریوهای آینده تعامل دو سویه «بیداری اسلامی» و «گفتمان انقلاب اسلامی ایران»
محمدجواد هراتی
چکیده: آینده تأثیرات انقلاب اسلامی ایران بر گفتمان بیداری اسلامی و تأثیر تحولات بیداری اسلامی بر انقلاب اسلامی ایران از مسائلی است که پژوهش درباره آن ضرورت دارد. سؤال از اینکه انقلاب اسلامی ایران چه تأثیری بر آینده گفتمان انقلاب اسلامی ایران خواهد داشت و تحولات موسوم به بیداری اسلامی نیز چه تأثیری بر انقلاب اسلامی ایران خواهد گذاشت، از سؤالات مهم در ارتباط با آینده تعامل این دو میباشد که نگارنده با استفاده از شیوه سناریونویسی به عنوان یکی از روشهای «آینده پژوهی» به دنبال پاسخ به این سؤال است. نتیجه این است که هر دو پدیده در آینده تأثیر مثبت به معنای تأثیر تقویتی بر یکدیگر دارند.
نحوه بازتاب تحولات بحرین، یمن و سوریه در مطبوعات ایران
فاطمه محمدیزاده
عباس اسدی
چکیده: سؤال اصلی تحقیق این است که در نحوه انعکاس اخبار جنبشهای سه کشور بحرین، یمن و سوریه چه تفاوتهایی در عملکرد مطبوعات اعم از اصولگرا و اصلاحطلب وجود دارد؟ در بخش نظری پس از مروری بر نظریههای برجستهسازی و برساختگرایی اجتماعی با استفاده از نظریه سازهانگاری نقش ارزش، هویت و هنجار در جنبشهای اجتماعی منطقه مورد توجه قرار میگیرد.
در این پژوهش، ده روزنامه در یک دوره شش ماهه از اول بهمن ۸۹ تا آخر تیر ۹۰ با استفاده از روش تحلیل محتوا مورد بررسی قرار میگیرند.
دیپلماسی رسانهای آمریکا در قبال بیداری اسلامی سال ۲۰۱۱؛ تحلیل محتوای کیفی سایت فارسی صدای آمریکا (از ۱ ژانویه ۲۰۱۱ تا ۱ ژوئیه ۲۰۱۱)
حسن بشیر
کاظم موذن
چکیده: هدف این مقاله شناسایی مؤلفههای دیپلماسی رسانهای ایالات متحده آمریکا در قبال تحولات بیداری اسلامی در پنج کشور تونس، مصر، یمن، بحرین و لیبی است. بدین منظور سایت فارسی زبانِ شبکه صدای آمریکا با استفاده از روش تحلیل محتوای کیفی، در فاصله زمانی ۱ ژانویه ۲۰۱۱ تا ۱ ژوئیه ۲۰۱۱ و در قالب سه نظریه دروازهبانی، برجستهسازی و بازنمایی مورد تحلیل و بررسی قرار میگیرد.
بررسی نتایج تحلیل محتوا و تفسیر آن در چارچوب مفهوم دیپلماسی رسانهای نشان میدهد که ایالات متحده از طریق رسانه رسمی بینالمللی خود یعنی صدای آمریکا، علیرغم اشتراکات فراوان، رویکرد واحدی نسبت به تحولات بیداری اسلامی در شش ماهه اول ۲۰۱۱ در خاورمیانه ندارد.
شماره ۳۳ فصلنامه علمی پژوهشی مطالعات انقلاب اسلامی با عنوان «ویژهنامه بیداری اسلامی» به همت نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاهها، دانشگاه معارف اسلامی در تابستان ۱۳۹۲ با شمارگان ۱۰۰۰ نسخه و به قیمت پنج هزار تومان چاپ و روانه بازار شده است.
نظر شما